| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل: | شیخ عبدالحسین تهرانی شیخ العراقین |
| تاریخ تولد: | ۱۲۲۲ قمری طبق قولی |
| زادگاه: | تهران |
| محل زندگی: | عراق، ایران |
| تاریخ وفات: | ۱۲۸۶ قمری |
| محل دفن: | کربلا حرم امام حسین (ع) |
| شهر وفات: | کاظمین |
| استادان: | محمد حسن نجفی صاحب جواهر، حسن کاشف الغطاء و... |
| شاگردان: | میرزا حسین نوری |
| محل تحصیل: | نجف |
| اجازه اجتهاد از: | صاحب جواهر |
| تألیفات: | طبقات الروات، مصباح النّجاة فی اسرار الصلاة، کتاب الاجازاة، المبکی. |
| سیاسی: | مبارزه علیه بابیت و بهاییت، وصی امیرکبیر، قضاوت |
| اجتماعی: | نماینده ناصرالدین شاه قاجار در بازسازی عتبات عالیات، تأسیس مدرسه علمیه و مسجد آذربایجانیها در تهران. |
عبدالحسین تهرانی شیخ العراقین (درگذشته ۱۲۸۶ق) از فقهای قرن سیزدهم، مورد اعتماد و وصی امیرکبیر، از مبارزین علیه بابیت و بهاییت و نماینده ناصرالدین شاه قاجار در بازسازی عتبات عالیات عراق. او از شاگردان برجسته صاحب جواهر بود. تهرانی معتقد به کارآمدی احکام و قوانین اسلامی در جامعه بود از این رو دعاوی شرعی که به دیوانخانه ارجاع شده بود، از سوی امیرکبیر به وی محول گشت.
محتویات
تولد و وفات
عبدالحسین تهرانی در تهران به دنیا آمد. از تاریخ تولد وی اطلاع دقیقی در دست نیست. در عین حال برخی تولد وی را ۱۲۲۲ق ذکر کرده‌اند. او در سال ۱۲۸۶ق در کاظمین از دنیا رفت و در حرم امام حسین(ع) در اتاقی نزدیک به باب سلطانیه دفن شد.[۱][۲]
موقعیت علمی و تألیفات
شیخالعراقین پس از عزیمت به عراق تحصیلات حوزوی خود را در نجف سپری کرد. او در دروس اساتیدی چون حسن کاشف الغطاء ( فرزند جعفر کاشف الغطاء)، مشکور بن محمد بن صقر حولاوی (درگذشت ۱۲۷۳ق)، عیسی بن حسین، (معروف به زاهد)، و محمدحسن نجفی حاضر شد. وی یکی از چهار شاگرد صاحب جواهر است که خود بر اجتهاد آنان تصریح کرده است. شیخالعراقین پس از کسب اجتهاد به تهران بازگشت.[۳][۴] برخی از نویسندگان کتب تراجم او را مرجع دینی تهران در دوره ناصرالدین شاه قاجار معرفی کرده‌اند.[۵]
فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی
شیخالعراقین پس از بازگشت به ایران علاوه بر زعامت دینی، در عرصه اجتماعی و فرهنگی نیز حاضر شد. وی تعاملاتی با امیرکبیر و دولت وقت ناصرالدین شاه داشت و با اعتقاد به اینکه «هرگاه مدار دولت و مملکت داری از روی شریعت مطهره باشد... هیچ فتنه و فساد بر نیاید» برای اجرای صحیح احکام و قوانین اسلامی تلاش نمود.[۶]
قضاوت
طبق برخی گزارشها امیرکبیر برخی دعاوی و امور قضایی را که جنبه شرعی داشت را برای داوری به عبدالحسین تهرانی محول می‌کرد. مناسبات میان امیرکبیر و شیخ عبدالحسین تا حدی است که امیرکبیر در برخی از موضوعات دشوار و معضلات پیش آمده با او مشورت می‌کرد.[۷][۸][۹][۱۰] برخی از گزارشها ضمن اشاره به علاقه شدید و ارادت امیرکبیر به شیخ العراقین مدعیاند امیرکبیر شیخالعراقین را به عنوان وصی خود قرار داده است.[۱۱]
ساختن مدرسه علمیه و مسجد در تهران
یکی از اقدامات فرهنگی شیخ عبدالحسین تهرانی ساختن مدرسه علمیه و مسجد بر اساس وصیت امیرکبیر از ثلث میراث وی بود که امروزه در تهران به مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین یا مسجد آذربایجانیها معروف است.[۱۲][۱۳] بر اساس برخی گزارشها، محل کنونی مدرسه، زمانی محل ساخت مشروبات الکلی بود تا اینکه با وصیت امیرکبیر، چنین مرکز تبدیل به محل فراگیری علوم اسلامی شد.[۱۴]
مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین در دهه ۵۰ تا ۶۰ شمسی توسط سید هادی خسروشاهی (درگذشته اواخر دهه ۶۰ شمسی) اداره می‌شد. به سبب روحیه مبارزاتی وی این مدرسه و مسجد کانون انقلابیون به شمار میرفت.[۱۵]در آن دوره امام خمینی و اکبر هاشمی رفسنجانی در این مسجد سخنرانی کرده‌اند.[۱۶] هم اکنون متولی مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین، سید باقر خسروشاهی، فرزند سید هادی خسروشاهی، است.[۱۷][۱۸]
بازسازی و مرمت عتبات عالیات در عراق
عبدالحسین تهرانی در سال ۱۲۷۴ق از سوی ناصرالدین شاه قاجار، نظارت بر کار بازسازی و مرمت عتبات مقدسه عراق را برعهده گرفت. از این رو توسعه صحن و تذهیب جدید گنبد حرم امام حسین(ع) و حرمین عسکریین(ع) و مرمت حرم کاظمین تحت اشراف وی انجام شده است.[۱۹][۲۰]
یافتن قبر مختار و ساختن مرقد وی
در دورهای که شیخ العراقین می‌زیست قبر مختار مشخص نبود. وی در دورهای که کار نظارت بر بازسازی عتبات عالیات را بر عهده داشت در اطراف مسجد کوفه به جستجوی قبر مختار پرداخت. در برخی از گزارشها آمده است: سیّد شریف رضا، فرزند سید بحرالعلوم به شیخ العراقین گفت: «زمانی که پدرم از کنار زاویه‌ی شرقی مسجد کوفه عبور می‌کرد، همراهان خود را به خواندن سوره‌ی فاتحه برای روح مختار امر می‌کرد و معتقد بود همین جا (محلی که فاتحه می‌خواندند) محل قبر مختاراست». زمانی که شیخ العراقین این مطلب را شنید، دستور داد آن محل را حفر نمودند که به دنبال آن سنگی پیدا شد که روی آن نوشته بود: هذا قبر المختار بن عبید الثقفی».[۲۱][۲۲] در دوران حاضر بنای قبر مختار در خارج محوطهی مسجد کوفه، کنار دیوار قبله قرار گرفته است.[۲۳]
مقابله با بابیت و بهاییت
برخی گزارشهای تاریخی که به فرقه بابیت و بهاییت و تحولات آن دو پرداخته نام شیخالعراقین به چشم میخورد. یکی از اقدامات او در این زمینه ممانعت از ملاقات سید علی محمد شیرازی، مؤسس فرقه بابیه، و مریدانش با محمدشاه قاجار، پدر ناصرالدین شاه قاجار، بود. بر اساس برخی منابع این دیدار می‌توانست، فرصت مناسبی برای تقویت جایگاه باب و تبلیغ مسلک خود در ایران باشد. کنت دوگوبینو، وزیر مختار فرانسه، ضمن اشاره به این اقدام شیخ، گفته است: «حاجی شیخعبدالحسین در دیدار با شاه، وزیر و بزرگان مملکت گفته بود: آیا در نظر دارید که به جای مذهب کنونی، مذهب جدیدی که هنوز نمی‌شناسید برقرار نمایید؟...».[۲۴]
عبدالحسین تهرانی که در دوره تبعید میرزا حسینعلی نوری، بنیانگذار بهائیت و معروف به بهاءاللّه، در عراق در آن سامان سکونت داشت با اقدامات پیروان او نظیر سرقت اموال زائران، آشوب، قتل و غیره که غالباً با دستور بهاء صورت می‌گرفت،[۲۵] برخورد می‌کرد.[۲۶]
نام وی در منابع بهاییان به صورت متعدد آمده است. حسینعلی بهاء در لوحی که به نام شیخ عبدالحسین صادر کرده سخت به او تاخته و او را «غافل مرتاب» و عنصری «مکار» خوانده است.[۲۷] شوقی افندی، نتیجه دختری بهاء و جانشین عباس افندی، نیز در کتاب خود با عنوان لوح قرن از شیخ عبدالحسین تهرانی با عباراتی نظیر «شیخ خبیث» و «مردود دارَین و مبغوض ثقلین» یاد کرده که حکایت از دشمنی عمیق آنان با وی بوده است.[۲۸]
تألیفات
- المصباح النّجاة فی اسرار الصلاة
- سرّ الاستغفار بین السجدتین
- المبکی
- کتاب الاجازه
- ترجمه نجاة العباد
- طبقات الروات
پانویس
- شوقی افندی، لوح قرن، ص۱۲۳.
منابع
- سبحانی تبریزی، محمد جعفر، موسوعه طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، ۱۴۱۸ق.
- سبحانی تبریزی، محمد جعفر، موسوعة الرجالیة (معجم الرجال وسائل الشیعة)، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، ۱۴۲۴ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، کتابخانه اینترنتی فقاهت.
- حسینی جلالی، محمدحسین، فهرس الترات، قم، دلیل ما، ۱۴۲۲ق.
- اقبال آشتیانی،عباس، میرزا تقی خان امیر کبیر، تهران، نگاه، ۱۳۹۲ش.
- آل‌داود، سید علی، نامه‌های امیر کبیر به انضمام رساله نوادر الامیر، تهران، تاریخ ایران، ۱۳۷۱ش.
- آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، تهران، انتشارات خوارزمى، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- آل‌داود، سید علی، اسناد و نامه‌های امیرکبیر، سازمان اسناد ملی، ۱۳۷۹ش.
- بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، کتابفروشی زوار، ۱۳۵۷ش.
- مدرس خیابانی تبریزی، محمد علی، ریحانة الادب، تبریز، چاپخانه سعدی، ۱۳۲۴ش.
- افشار، ایرج، چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، تهران، اساطیر، ۱۳۷۴ش.
- حسینی، سید نعمت الله، سیدالشهدا علیه‌السلام و یاران و خاندان وفادار او، قم، عصر انقلاب، ۱۳۸۱ش.
- حسینی کاشانی، عباس، سیمای کوفه از نظر مذهبی، قم، بی‌تا، بی‌تا.
از
جمله دیگر اقدامات شایسته یادآوری و لایق تحسین این مرد بزرگ احیای مرقد
مختار رحمة الله علیه بوده است. آن‌چنان که تاریخ گواهی می‌دهد مدتی مرقد
مختار، به صورت خرابه و مندرس بود، بلکه اثری از آن نبود. دستهای مرموز و
غافل، مرتب در کار بودند تا نسل به نسل، شخصیت مختار را بکوبند. درباره‌ی
کوبیدن او، حدیث‌ها جعل کردند و با دسیسه‌های مختلف خواستند از مقام و شأن
او بکاهند. علی رغم این نقشه‌ها، بالاخره، حق آشکار شد و خداوند بعضی از
صالحان از اولیای خود را بر آن داشت که در مورد قبر مختار به جست وجو کنند.
از میان این عزیزان، شیخ عبدالحسین تهرانی بوده است.
عباس
اقبال، با اشاره به «ارجاع محاکمات از سوی امیر به محضر جناب... شیخ
العراقین»، می‌گوید: روز بروز «عقیده او نسبت به جناب شیخ افزون
می‌گردید». سپس با نقل داستانی درباره نحوه آشنایی امیر با شیخ
می‌افزاید: پس از آن آشنایی، امیر «همواره در ترویج شیخ اقدامات
کافی نمود و روز به روز در عقاید او نسبت به شیخ می‌افزود تا آن که
محل وثوق امیر شد و طرف مشاوره در بعضی از امور مشکله گردید». به
نوشته فریدون آدمیت: در دوران صدارت امیر «همه دعاوی که جنبه
شرعی داشت و به دیوانخانه رجوع شده بود، به محضر شیخ عبدالحسین
احاله می‌گردید. داوری او قطعی بود. کنت دوگوبینو نیز از شیخ
عبدالحسین به احترام یاد می‌کند؛ او را فقیهی بلندپـایـه و پاکدامن، و
خونسرد و با فراست می‌شناسد».
حاشیه
زیلوهای شبستان زمستانی حاوی تاریخ ۱۲۷۸ ق و کتیبه شبستان بزرگ جنوبی و
محراب آن دارای تاریخ ۱۲۸۵ ق است. ناگفته نماند در جنوب مسجد شاهزاده علی
قلی میرزا اعتضادالسلطنه، پسر فتحعلی شاه (در ۱۲۹۸ ق) منزل داشت. منزل
شاهزاده اعتضادالسلطنه دری به شبستان مسجد شیخ عبدالحسین داشت و بعد نیز به
شاهزاده عبدالصمد میرزا عزالدوله، برادر ناصرالدین شاه تعلق گرفت. در
سالهای اخیر آنجا خراب شد و تیمچه‌های سه گانه رحیمیه به جای آن ساخته شد
که مرکز فروش فرش است.
از
واعظان دهه‌های اخیر این مسجد می‌توان از حجت الاسلام شیخ حسینعلی راشد،
آیتالله شیخ عباسعلی اسلامی، آیتالله محمدتقی فلسفی، آیتالله شهید
مطهری، آیتالله سیدعلی خامنه‌ای و آیتالله شیخ حسین نوری همدانی یاد کرد.